Zapratite nas:
Istorijat Luke Bar
Početkom prošlog vijeka, u maloj balkanskoj knjaževini funkcionisalo je „Italo-crnogorsko društvo“, koje je, pored ostalog za cilj imalo da se saradnja dvije susjedne prekomorske države izdigne na viši nivo. Italijani su privodili kraju poslove na dobijanju koncesija za izgradnju luke na Pristanu, željeznice do Virpazara i plovidbe na Skadarskom jezeru.
Sporazumu je prethodila bogata prepiska između knjaževe Vlade i „Italo-crnogorskog društva“ koja je sačuvana u Državnom arhivu Crne Gore, a čiji dio prenosimo u ovoj monografiji. „Italo crnogorsko društvo“ promijenilo je ime u „Barsko društvo“ na osovu predloga predsjednika Ministarskog savjeta i ministra inostranih djela Lazara Mijuškovića koji je iznijet na sjednici crnogorske Vlade 8. decembra 1905. godine).
MART 1905. GODINE
Još dok su trajali pregovori između Društva i crnogorske Vlade, knjaz Nikola je odlučio da upriliči svečanost u Baru i položi kamen temeljac za izgradnju luke. Tog četvrtka, 10. marta ujutro, svečanosti su, pored ostalih, prisustvovali i delegati Barskog društva konte P. Foskari, Volpi, kapetan Coleti i inženjer A. Drečković.
Oko 10 sati knjaz Nikola je stigavši u luku, sa krme jahte „Rumija“, unaprijed pripremljen veliki kamen sa svojim inicijalima i datumom, gurnuo u more. „Neka ovaj rad bude u dobar čas, srećan za državu i sav narod crnogorski“ uskliknuo je tada knjaz, nepokolebljivo vjerujući da će godinama i decenijama kasnije luka postati crnogorsko okno u svijet. Pošto je knjaz spustio veliki kamen u more, nastao je veliki pucanj laguma, udešenih za taj momenat u Volujici i dugotrajne gruvanje s Pristana. Knjaz je potom klicao: „Hvala Bogu i junaštvu crnogorskih sokolova! Živjeli moji mili Crnogorci! Slava poginulim junacima, koji su prolili svoju dragocjenu krv pri osvajanju Bara!“.
27. JUN 1906. GODINE
Uprkos protivljenju Austrije, poslije dužih pregovora 1905. godine došlo je do sporazuma kada je 27. juna 1906. između crnogorskog ministra finansija i građevina Andrije Radovića sa jedne i predsjednika Barskog društva Roberta Paganinija i njegovog savjetnika Josipa Volpija sa druge strane zaključen „Ugovor o gradnji i eksploataciji slobodnog barskog pristaništa sa dodatnom slobodnom zonom i željeznicom od Pristana do Skadarskog jezera, kao i plovidbi mehaničkim sredstvima po Skadarskom jezeru“.
1908. GODINA
Projekat luke i Novog Bara čija je izgradnja započela 1908. godine uradio je znameniti pomorski projektant Koen Kalja. Prema njegovim ambicioznim zamislima, luka kapaciteta tri miliona tona robe, trebalo je da bude zaštićena sa zapada i sjevera lukobranima, između kojih bi ostao otvor od oko 150 metara, na mjestu stare lučice trebalo je da bude gat za putnički saobraćaj, a sa istočne strane široki gat širine stotinjak metara. Pristanište je trebalo da bude kolskim putem povezano sa Barom – Pristanom. Na uspostavljanje željezničkog saobraćaja od Luke, odnosno Pristana, do Virpazara, čekalo se do 13. septembra 1908. godine, kada su lokomotive krenule na probni put, da bi zvanično pruga bila predata saobraćaju 2. novembra.
23. OKTOBAR 1909. GODINE
Uprkos brojnim obavezama koje su proizilazile iz sporazuma, Barsko društvo je za tri godine izgradilo samo lukobran uz koji su mogli da pristanu parobrodi i drugi brodovi i da izvrše pretovar tereta sopstvenim sredstvima. Nakon što je izgrađen lukobran, sve je bilo spremno za svečano ustupanje luke Barskom društvu. Svečanost je održana 23. oktobra 1909. godine a nategnutu vrpcu, pramcem je prekinuo parobrod „Galipoli“, koji je tog jutra uplovio u luku, prvi se privezavši za lukobran.
1914. GODINA
Kada je Autro-Ugarska u julu 1914. napala Srbiju, Crna Gora je 6. avgusta 1914. objavila rat Austro-Ugarskoj I tako stala na stranu Srbije, iako nije bila spremna za rat. Crnogorska vojska je mobilisala parobrode “Barskog društva” – “Balkan” I “Licheni”, jahtu “Galeb” I parne čamce “Pjesnik” i “Vila” – plovne objekte na Skadarskom jezeru, te jahtu “Rumija” I nekoliko ulcinjskih jedrenjaka. Ovi su brodovi najprije iz Bara prevozili vojsku, hranu, municiju i ratni material, a nakon opsade barske luke prevoz je vršen iz Medove i Drača.
1924. GODINA
Nakon Prvog Svjetskog rata, barska luka je ostala u zapećku privredno-trgovačkih puteva. “Dubrovačka plovidba” koja je 1922. Godine držala pomorski saobraćaj na liniji Dubrovnik – Kotor – Bar, prestala je ići do Bara, jer se nije mogla nagoditi sa državom oko posebnih troškova za održavanje linije. I državni parobrod “Marljivi” koji je jednom nedjeljeno preonosi poštu i vojničke potrebe od Kotora do Bara “za vrijeme fortune u moru” nije dolazio, pa je Bar bio i bez ove sedmične veze. Upotrebu luke ograničavala je I spora I neefikasna željeznica, jer se trgovačka roba mogla transportovati jedino službenim zahtjevom, kad Odjel saobraćaja “Barskog društva” odobri vagon za prevoz robe.
“Barsko društvo” je naplaćivalo skupe takes za pristajanje lađa u pristaništu, zbog čega su oni koji su se bavili trgovinom izbjegavali Bar, usmjeravajući se za podizanje svojih zgrada na druga pristaništa. Administracija “Barskog društva” bila je veoma brojna, međutim, kroz preduzeće se školovao znatan broj majstora različitih struka, koji su kasnije, poslije Drugog svjetskog rata, predstavljali okosnicu stručne radne snage u obnovi, izgradnji i razvoju barske privrede.
1926. GODINA
Na pristanu je 1926. godine osnovana “Barska plovidba” koja je otpočela rad sa osnivačkim kapitalom od 2.000.000 dinara i uz dva stara broad, “Primorac” i “Galeb”. Plovidba je i pored ograničenih mogućnosti od od 1931. godine obavljala promet duž obale Jadrana, sa barskom lukom kao matičnom.
1941. GODINA
Divizija “Messina” ušla je u Bar 16. aprila 1941. i uspostavila granizone u Baru i Virpazaru, a finansijsku stanicu u Mišićima. Tokom italijanske okupacije, barska luka je bila centralna žila-kucavica prometa na južnom Jadranu. Preko nje je vršen transport materijala (mahom drvena građa,cement…) iz Italije u Albaniju, a put prema Skadru je bio opterećen toliko da nije mogao da izdrži teret. Padom Italije ljeta 1943. barska luka je izgubila važnost. Barska luka u Drugom svjetskom ratu nije imaal veći strategijski značaj.
1943. GODINA
Odlazeći iz grada, u proljeće 1944. godine, Njemci su minirali malo pristanište dužine 300 metara, tzv. “Stari porat” i onesposobili ga za prihvat i otpremu brodova. Po završetku Drugog svjetskog rata počinje obnova i izgradnja Luke. Definitivnim određivanjem trase pruge od Beograda do Bara 1950. godine određen je i budući razvoj Bara i barske luke.
1952. GODINA
Ubrzo poslije odluke o izgradnji pruge donijeta je odluka o izgradnji luke, a 1952. godine usvojen je prvi program. Prema tom program barska luka je trebalo da izgleda ovako: “Pored brda Volujica biće izgrađena operativna obala, a na kraju nje malo remontno brodogradilište koje ima svaka velika luka. Teretne stanica imaće dva gata. Dalje od njih, prema hotelu “Rumija” biće putnička luka. Velikim lukobranom od kilometra i po, luka će biti zaštićena od zapadnih vjetrova, a putnička luka služiće kao lukobran protiv sjevera. Pošto pored obale protiče potok Rikavac, da ne bi ometao izgradnju luke, biće jednim tunelom odveden, kroz brdo Volujicu, u more. Kapacitet luke predviđen je za million i po neto tona prometa godišnje. Ako promet bude veći, program predviđa produženje oba gata i povećanje kapaciteta luke na 2 miliona, bez pomjeranja luke na sjever.”
1954. GODINA
Savezna Vlada je donijela odluku 16. aprila 1954. godine odluku o osnivanju preduzeća “Luka Bar” da bi već u junu bio odobren investicioni program za realizaciju prve faze. Preko stare obale, te godine pretovareno je 32 hiljade tona terete, pretežno cementa.
Sredinom 1954. godine, nakon prve licitacije, prihvaćena je ponuda Pomorsko-građevinskog preduzeća. Ipak dvije godine kasnije, obim posla i žestoki tempo primorao je barsko preduzeće da radove ustupi “Pomgradu” iz Splita što se pokazalo kao pravi potez. Tada je nastala danonoćna borba neimara sa prirodom. Trebalo je rabiti Volujicu, ukrotiti more i vješto izbjeći njegove ćudi. Tamo gdje nijesu mogle mišice, brujale su mašine. Iz mora je nezadrživo nicala nova luka sa obrisima koji su nanovo predstavljali moć, prestiž i dominaciju. Za samo sedam godina, neimari splitskog “Pomgrada” u luku su ugradili više od million kubnih metara kamena, potrošivši četiri milijarde dinara. Osim kamena, u luku je ugrađeno 30 hiljada kubnih metara betona i 750 hiljada kubnih metara lučkog iskopa.
Uporedo sa izgradnjom luke vršen je pretovar robe na obnovljenoj obali u korijenu glavnog lukobrana uz Volujicu, gdje je još od 1909. postojala stara operativna obala duga 290 metara. Istovremeno, ona je služila i za putnički saobraćaj sve do 1959. godine. U to vrijeme, sav pretovar je rađen ručno, bez obzira na vrstu i težinu tereta. Taj naporan posao obavljala je grupa radnika iz Starog Bara, bez prevoza, doručka i radnog vremena, prste uvijajući krpama da ne bi krvarili.
1959. GODINA
Uprkos brojnim problemima na Dan oslobođenja Bara, 24. novembra 1959. godine svečano je pušten u funkciju gat broj pet sa dvadeset pet metara obale za putnički saobraćaj. Već za dan Republike, pet dana kasnije, svećano je u saobraćaj puštena pruga Bar – Titograd. Tog, za Crnu Goru istorijskog dana postalo je jasno da će dinamika njenog razvoja zavisiti, prevashodno od luke a potom i od željeznice.
1960. GODINA
Luka je puštena u međunarodni saobraćaj 1960. godine i u njoj formirani granični prelaz i Povjereništvo za kontrolu međunarodnog putničkog prometa u pomorskom saobraćaju. Snovi su postali stvarnost – Crna Gora je uspostavila neraskidivu vezu sa cijelom planetom, svijet je prihvatio i priznao značaj luke u Baru za region.
1960.-1964. GODINA
U luku su ovih godina, iako nije bila završena ni prva faza, stizali brodovi sa svih strana. Vezovi su bili „vječito“ zauzeti, a na sidrenju su desetak i više brodova danima čekali da istovare ili utovare robu.
1965. GODINA
Ekspanzija u razvoju željezničkog saobraćaja 1964. i 1965. otvorila je nove perspektive i uslovila složenije poslovanje luke. Brodovi su počeli da pristižu sa svih meridijana, u vezu u luci bilo ih je i po više od deset, a na moru na sidrenju duplo više.
Uspostavljena je 15. juna 1965. redovna putnička linija sa Barijem. Na pomorskoj liniji između Bara i Barija putnike je prvi put prevezao feribot „Sveti Stefan“. Iste godine, završetkom radova na gatu dva, okončana je izgradnja prve faze luke, koja je bila osposobljena za godišnji pretovar od 1,2 miliona tereta robe. Te godine pretovareno je 211.012 tona što je iznosilo čak 53 posto od ukupnog pretovara u svim jugoslovenskim lukama. Bilo je to vrijeme dominacije kraljevske luke na Jadranu.
U okviru prve faze izgrađeni su glavni i sekundarni lukobran ukupne dužine 1.800 metara, gat broj dva sa obalom od jednog kilometra, korisnom dubinom od deset metara i šest brodskih vezova, vertikalna i horizontalna mehanizacija i izgrađena obala za rasute terete Volujica, duga 320 metara sa dubinom od 14 metara i petrolejski vez za prekookeanske brodove. Tada je oformljena i slobodna carinska zona, zatim putnička i obala za veće čamce u ukupnoj dužini od 435 metara i korisne dubine četiri do šest metara. Istovremeno, djelimično je nasut gat broj jedan, zatvorena skladišta površine 23.000 metara kvadratnih, hladnjača kapaciteta 2.500 tona, silosi za cement, glinicu i lužinu i rezervoari za tečna goriva. Izgrađeni su željeznički kolosijeci, cestovne saobraćajnice i ostala lučka infrastruktura.
1971. GODINA
Izgradnja druge faze Luke Bar počela je 1971. godine sa projektovanim kapacitetima od 5 miliona tona, a u februaru pet godina kasnije, 250 pristanskih porodica sa oko 1.000 žitelja preseljeno je u 229 stanova koje je izgradila luka. Iste godine 29. maja u saobraćaj je svečano puštena pruga Beograd – Bar.
1978. GODINA
Izgradnja druge faze luke sedamdesetih godina prošlog vijeka privođena je kraju. U okviru druge faze, pored već postojećih kapaciteta, izgrađena je južna obala gata jedan na pobijenim čeličnim šipovima duga 360, široka 20 a duboka 12 metara, na kojoj je instaliran kontejnerski terminal nosivosti 40 tona i koji je mogao da opslužuje brodove kapaciteta 500-600 kontejnera. Nakon diletacije, obala Volujice bila je duga 400 metara, a mogla je da primi brodove do 80.000 tona nosivosti. Na putničkoj obali je izgrađen još jedan vez, tako da je ona u toj fazi bila duga 114 metara i mogla je da se koristi i za generalne terete i za pretovar po RO-RO sistemu. Na glavnom lukobranu izrađen je petrolejski vez za pretovar tečnih tereta i naslon u nastavku obale Volujica za tečne terete uz koji su mogli da pristaju brodovi do 20 hiljada DWT. Završena je i izgradnja obale za RO-RO terete u dužini od 20 metara za brodove sa gazom do 8 metara, koja se nalazi na spoju obala „Volujica“ i gata jedan. Izvršeno je i bagerovanje lučkog bazena iz koga je izvađeno oko 250.000 kubnih metara materijala. Zatvorena su skladišta ukupne površine 47 hiljada kvadrata i specijalizovana skladišta iza Volujice, završena kompletna infrastruktura, kolosječna postrojenja duga više od osam i po kilometara, cestovne saobraćajnice te pretovarne, skladišne i maniplativne površine. Izgrađen je i samački hotel za radnike sa 240 kreveta i proširen prostor slobodne carinske zone. Luka je bila osposobljena za godišnji promet od gotovo pet miliona tona robe. Godinu ranije, luka je ostavila pretovar od 1.270.000 tona. Istovremeno, počeli su radovi na izgradnji silosa za žitarice kapaciteta 30 hiljada i rezervoara za jestiva ulja od 20 hiljada tona.
15. APRIL 1979. GODINE
U nedjelju 15. aprila 1979. godine u jutarnjim satima tutnjava iz unutrašnjosti zemlje nagovijestila je katastrofu. U katastrofalnom zemljotresu, posebno su stradali kapaciteti prve faze, koji su građeni na stari, klasičan način pomoću blokova. Obale gatova jedan i pet, kao i stara obala ispod Volujice bile su gotovo potpuno uništene. Usljed pucanja konstrukcije, stradali su glavni i sekundarni lukobran a onesposobljeno je ukupno 15 obalnih dizalica od kojih je jedna bila potpuno uništena. Zemljotres je uništio jedno skladište i oštetio kontejnerski kran, pretovarne mostove i dio horizontalne mehanizacije.
1981. GODINA
Sanacija i obnova lučkih kapaciteta, u okviru treće faze, počela je u martu 1981. godine, a završena 13. jula dvije godine kasnije. U periodu obnove luka je dodatno proširila kapacitete izgradnjom terminala za izvor kragujevačkog automobile “Jugo” za Ameriku.
1982.-1986. GODINA
U periodu od 1982. do 1986. godine, Luka Bar je učestvovala u ukupnom pretovaru pomorskih luka Jugoslavije sa oko 11 posto, a u instranom zaduženju 98 procenata. No i pored toga luka je dobro poslovala. Godišnje je bilo oko 800 brodova, a promet je stizao i do 2,8 miliona tona robe. Luka je tih osamdesetih godina zapošljavala oko 1.600 radnika i zarade su bile izuzetno dobre.
1989. GODINA
Rekordan prekrcaj u luci ostvaren je 1989. godine kada je “kroz ruke” dokera prošlo čak 2.744.756 tona robe.
1992. GODINA
Poslovna 1992. godina za luku je bila godina velikih obrta – od rekordnih dnevnih i mjesečnih pretovara do rekordne neuposlenosti kapaciteta. U aprilu te godine ostvaren je pretovar od 325.003 tona robe što je bio apsolutni mjesečni rekord do tada. Međutim, sankcije UN prema SRJ u drugoj polovini te godine, na poslovanje luke uticale su tako da su radnici na sablasno praznim dokovima pretovarili svega 9.027 tona robe, što je bio najmanji mjesečni promet luke do tada.
1994. GODINA
U 1994. godini luka je dotakla dno – ostvareni promet od 22.904 tona tereta bio je jednak dvodnevnom pretovaru u normalnim uslovima privređivanja. Za 30 mjeseci rada, od kada su UN uvele sankcije SRJ, u osnovnoj djelatnosti luka je ostavila promet od 374.889 tona razne robe što je bilo ravno pedesetodnevnom pretovaru u normalnim uslovima.
1995. GODINA
Sankcije su imale pogubno dejstvo na luku i u prvih 11 mjeseci 1995. godine kada je pretovareno svega 34.209 tona tereta. Suspenzija sankcija krajem novembra te godine dovela je brodove u Bar. Već u decembru, pretovareno je 119.269 tona robe.
1998. GODINA
U februaru 1998. godine, Vlada je donijela Odluku o usvajanju „Posebnog programa privatizacije JP Luka Bar“, po kome se to javno preduzeće transformisalo u akcionarsko društvo.
1999. GODINA
Krajem prvog kvartala 1999. godine barska luka je, usljed NATO bombardovanja, opet izgubila komunikaciju sa svijetom. Ipak, i te godine je na lučkim dokovima pretovareno 1.136.065 tona raznog tereta, obradom 592 teretna broda.
2000. GODINA
Slobodna zona Luka Bar osnovana je 2000. godine Odlukom Vlade RCG, nakon dobijanja pozitivnih ocjena za elaborate o ekonomskoj opravdanosti. Kao osnivači su navedeni Vlada RCG, AD Luka Bar i Opština Bar. Slobodna zona Luka Bar obuhvata cjelokupno područje AD Luka Bar izuzev putničkog terminala i prostora AD Jugopetrol-Kotor.
1. OKTOBAR 2009. GODINE
Dana 1. oktobra 2009. godine, Luka Bar je uspešno završila proces restrukturiranja, čime je postavila temelje za efikasnije poslovanje i dalji razvoj. Iz sastava Luke Bar izdvojeni su Kontejnerski terminal i generalni tereti AD, kao i tri preduzeća u stoprocentnom vlasništvu Luke Bar AD:
- Obezbjeđenje i protivpožarna zaštita d.o.o.
- Pomorski poslovi d.o.o.
- Informatika d.o.o.
1. APRIL 2010. GODINE
Iz sastava “Luke Bar” AD izdvojen je i hotel „Sidro“ d.o.o.
DECEMBAR 2011. GODINE
Luka Bar je izvršila nabavku lučke mobilne dizalice „Liebherr LHM 550“ nosivosti 144 tona, čime je značajno unapredila kapacitete i efikasnost operacija u luci.
SEPTEMBAR 2020. GODINE
Luka Bar je dodatno osnažila svoje operativne kapacitete nabavkom lučke mobilne dizalice „Liebherr LHM 420“ nosivosti 124 tone, omogućujući još efikasnije i brže rukovanje teretom.
MART 2021. GODINE
Započeta je sanacija konstrukcije operativne obale Volujice, čime se nastavlja unapređenje infrastrukture Luke Bar i povećava sigurnost i efikasnost operativnih aktivnosti.
Adresa
Obala 13.jula br.2
85000 Bar, Crna Gora
Telefon
+382 30/300 400
+382 30/300 590
